موضوع شفافیت صورت های مالی و افشای گسترده و باکیفیت اطلاعات به عنوان یکی از ساز و کارهای کنترلی برای محافظت سهام‌داران در مقابل تضاد منافع نیز به شمار می‌آید. شفافیت و افشای با کیفیت یکی از جنبه‌های با اهمیت حاکمیت شرکتی بوده و یکی از عوامل مهم دستیابی به بازار سرمایه کارا تلقی می شود. علاوه بر این افشا نقش بسزایی نیز در تصمیمات سرمایه گذاری ایفا می‌کند به طوری که بدون وجود شفافیت در بازار سرمایه و کیفیت در افشا استفاده کنندگان نمی توانند فرصت‌ها و خطرات سرمایه گذاری را به موقع تشخیص دهند لذا با توجه به اهمیت افشای اختیاری اطلاعات در ارائه تصویری روشن از عملکرد و وضعیت مالی شرکت و متعاقباً تصحیح ارزش گذاری آن، در این مطالعه تلاش خواهد شد تا عوامل تبیین کننده میزان محتوای اطلاعاتی افشای اختیاری در بازار سرمایه مورد بررسی قرار گیرد.
۱-۵ فرضیه های تحقیق
فرضیه های این تحقیق به صورت زیر تدوین شده اند:
فرضیه اول: میان میزان پراکندگی مالکیت و میزان محتوای اطلاعاتی افشای اختیاری شرکت‌ها رابطه وجود دارد.
فرضیه دوم: میان سود آوری و میزان محتوای اطلاعاتی افشای اختیاری شرکت ها رابطه وجود دارد.
۱-۶ روش تحقیق
این تحقیق از نظر روش از نوع توصیفی – همبستگی بوده و در آن تلاش می شود تا روابط میان متغیرهای تحقیق با بهره گرفتن از ضریب همبستگی کشف و تبیین شود. از منظر بررسی داده ها نیز، این مطالعه از نوع پس رویدادی می‌باشد، زیرا داده های سال های گذشته مورد بررسی قرار می گیرند. همچنین این تحقیق با توجه به هدف در قلمرو تحقیقات کاربردی قرار دارد.
۱-۷ قلمرو تحقیق
قلمرو این تحقیق شامل سه بعد مختلف، به شرح زیر می‌باشد:
الف) قلمرو موضوعی: در این تحقیق تأثیر سودآوری و پراکندگی مالکیت بر میزان افشای اختیاری شرکت ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.
ب) قلمرو زمانی: قلمرو زمانی تحقیق ۵ ساله و از سال ۱۳۸۵ لغایت ۱۳۸۹ تعیین شده است.
ج) قلمرو مکانی: قلمرو مکانی تحقیق شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد.
۱-۸ جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری این تحقیق را کلیه شرکتهای فعال پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تشکیل می دهد. در این تحقیق برای همگن سازی جامعه آماری از روش حذف سیستماتیک استفاده می شود. همچنین برای تعیین حجم نمونه از رابطه کوکران استفاده شده و تعداد نمونه مناسب به صورت تصادفی از میان جامعه آماری غربالگری شده انتخاب می شود.
۱-۹ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون فرضیات
در این تحقیق برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون فرضیه‌ها از مدل رگرسیون خطی چند متغیره استفاده می شود. روش آماری مورد استفاده در این تحقیق روش داده های پانل[۵] می باشد. برای آزمون فرضیات ابتدا با بهره گرفتن از آزمون F چاو، درستی ادغام داده ها مورد آزمون قرار گرفته و سپس بر اساس نتایج آزمون هاسمن[۶] نوع روش آزمون (اثرات ثابت یا اثرات تصادفی) تعیین گردیده و با توجه به نوع روش نسبت به برآورد مدل اقدام می شود. جهت بررسی معنی دار بودن کل مدل از آماره F و برای بررسی معنی دار بودن ضریب متغیرهای مستقل در هر مدل از آماره t استفاده شده و در سطح اطمینان ۹۵% نسبت به پذیرش یا رد فرضیه‌ها تصمیم گیری می شود. همچنین به منظور بررسی نرمال بودن متغیرها، همسان بودن واریانس خطاها و استقلال خطاها به ترتیب از آزمون جارکیو-برا ، آزمون بروش- پاگان و آماره d دوربین- واتسون استفاده می شود.
۱-۱۰ واژه های کلیدی تحقیق
۱-۱۰-۱ افشای اختیاری
در ادبیات مالی انتقال و ارائه اطلاعات اقتصادی اعم از مالی و غیر مالی، کمی یا سایر اشکال اطلاعات مرتبط با وضعیت و عملکرد مالی شرکت را افشا می‌گویند. این افشا در صورتی که به واسطه یک منبع مقرراتی و وضع کننده قوانین الزامی شده باشد، افشای اجباری گفته می شود و در وصرتی که افشای اطلاعات تخت تأثیر قوانین خاصی نباشد، افشای اختیاری تلقی می شود (سجادی و همکاران، ۱۳۸۸، ص ۵۲). در این مطالعه افشای اختیاری از طریق امتیاز حاصل از چک لیست ارائه شده در پیوست پایان نامه اندازه گیری می شود. اقلام تشکیل دهنده این چک لیست تنها شامل موارد افشای اختیاری بوده و موارد افشای اجباری را شامل نمی شود. این اقلام در پنج دسته ۱)اطلاعات کلی درباره شرکت ۲) استراتژی های شرکت ۳) اطلاعات تحقیق و توسعه شرکت ۴) اطلاعات آتی شرکت و ۵) اطلاعات مرتبط با سهام شرکت طبقه بندی شده است و امتیاز هر مورد در صورت وجود برابر با ۱ و در غیر این صورت برابر با صفر می‌باشد.
۱-۱۰-۲ پراکندگی مالکیت
پراکندگی مالکیت اشاره بر چگونگی توزیع سهام بین سهام‌داران شرکت های مختلف دارد. هر چه تعداد سهام‌داران بیشتر باشد، مالکیت پراکنده تر خواهد بود (محمدی و همکاران، ۱۳۸۸، ص ۷۵). در تحقیقات آکادمیک مالکیت هایی که میزان آن ها کمتر از ۲درصد باشد به عنوان مالکیت های پراکنده در نظر گرفته می شود (رافورنیر، ۱۹۹۵؛ آدریم، ۱۹۹۹؛ پرنسیپ، ۲۰۰۴؛ بروبرگ و همکاران، ۲۰۱۰). در ایران با توجه به این که در صورت های مالی اکثر شرکت ها میزان مالکیت های بالای ۵ درصد به عنوان مالکیت عمده تلقی شده و افشا می شود لذا در این تحقیق پراکندگی مالکیت برابر خواهد بود با مجموع میزان مالکیتهای کمتر از ۵درصد که از اختلاف میان کل مالکیت و میزان مالکیت های بالای ۵درصد محاسبه خواهد شد.
۱-۱۰-۳ سودآوری
سودآوری به توانایی واحد تجاری در کسب سود اشاره دارد. سودآوری نتیجه نهایی همه برنامه ها و تصمیمات مالی بنگاه تجاری می‌باشد. در این تحقیق متغیر سودآوری از طریق نسبت بازده سرمایه شرکت اندازه گیری می شود.
۱-۱۱ چارچوب کلی تحقیق
در فصل اول، ضمن ارائه کلیاتی از تحقیق، مسئله تحقیق، اهمیت، اهداف، فرضیه‌ها و قلمرو آن مورد بررسی قرار گرفت. همچنین در این فصل به بیان روش تحقیق و تعریف واژه های کلیدی تحقیق پرداخته شد.
