سازگاری زناشویی، وضعیتی است که در آن زن و شوهر در بیشتر مواقع احساسی ناشی از خوشبختی و رضایت از همدیگر دارند (سینها و مکرجی^[۶۶]، ۱۹۹۰).

در این پژوهش سازگاری زناشویی نمره­ای است که فرد در مقیاس سازگاری زناشویی کوتاه­شده اسپنیر ‌می‌گیرد.

باورهای ارتباطی ناکارآمد، به صورت باورهای بسیار اغراق­آمیز، خشک، غیرمنطقی و مطلقی ‌در مورد خودمان و ارتباط با دیگران تعریف شده­ است (الیس، ۲۰۰۳).

باورهای ارتباطی ناکارآمد هر فرد در این پژوهش نمره­ای است که فرد در مقیاس باورهای ارتباطی ایدلسون و اپشتاین^[۶۷] ‌می‌گیرد.

فصل دوم

پیشینه تحقیق

۲-۱- مروری بر تاریخچه­ سوء مصرف مواد

بر اساس مطالعه­ مرکز تحقیقات ملی در زمینه سوء مصرف مواد (NIDA)، در حدود ۳۷% افراد یک بار یا بیشتر در طول عمر خود مواد غیرقانونی مصرف کرده ­اند. بیش از ۱۵% جمعیت بالای ۱۸ سال آمریکا مشکلات جدی درمورد مصرف پیدا کرده ­اند (کامکار، ۱۳۸۲). بعضی از تأثیرات مواد مواد مستقیم و برخی از آنان غیرمستقیم هستند. برای مثال احتمال بروز مشکلات روانی و جسمی در افرادی که والدین معتاد دارند بیشتر است (همان منبع). مصرف مواد همواره با پیامدهای زیادی از لحاظ اجتماعی، اقتصادی، مغزی، روانشناختی و مسائل بین فردی از جمله فعالیت جنسی همراه است، به طوری که یکی از دسته­بندی­های عمده راهنمای تشخیصی و درمانی اختلالات روانی (DSM-IV-TR) تحت عنوان اختلالات وابسته به مواد است. همچنین در دسته­بندی اختلالات جنسی، طبقه­ای از آن به کژکاری جنسی ناشی از مواد اختصاص دارد (کاپلان و سادوک، ۲۰۰۳). انجمن روانپزشکی آمریکا^[۶۸] (۱۹۹۴) در DSM (ویراست چهارم)، اعتیاد به مواد مخدر یا سوء مصرف مواد را چنین تعریف می­ نماید؛ الگوی ناسازگارانه­ی مصرف مواد که به تحلیل یا ناراحتی­ای منجر شود که از لحاظ بالینی اهمیت دارد (کالات^[۶۹]، ۲۰۰۷).

۲-۲- تعاریف و مفاهیم اعتیاد

پیچیدگی حاصل از سوء­مصرف غیرقانونی مواد در اصطلاحات وابسته به آن، که به نظر می­رسد تقریباً با تشکیل جلسات شوراهای مختلف حرفه­ای و دولتی تغییر می­یابند، منعکس است. یک نمونه از آن نامی است که باید روی مواد تغییر دهنده مغز^[۷۰] گذاشته شود. متن بازنگری شده چهارمین ویراست راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی (DSM-IV-TR)^[71] مواد تغییر دهنده مغز را «مواد»^[۷۲] و اختلالات مربوط به آن­ها را «اختلالات وابسته به مواد»^[۷۳] نامیده است. در DSM-IV-TR مفهوم مواد مؤثر بر روان مواد شیمیایی واجد خواص تغییردهنده مغز نظیر حلال­های عضوی را، که ممکن است عمداً یا سهواً مصرف شوند، در بر ‌می‌گیرد. مواد مجاز را نمی­ توان از مواد غیر مجاز جدا کرد؛ بسیاری از مواد مجاز مانند مرفین گاهاً به روش­های غیرمجاز کسب شده و برای مقاصد تجویزنشده مصرف می­گردند. واژه ماده به دارو ترجیح داده می­ شود، چون دارو تلویحاً معنی یک ماده شیمیایی مصنوعی را ‌می‌گیرد، در حالی که بسیاری از مواد وابسته به الگوهای سوء­مصرف (مثلاً تریاک) مواد طبیعی هستند یا برای مصرف انسانی تولید نشده­اند (مثلاً، چسب هواپیما). ‌به این ترتیب، در DSM-IV-TR موضوع با عنوان اختلالات وابسته به مواد توصیف شده است (کاپلان- سادوک، ۲۰۰۳).

به رغم برداشت کلی و عمومی مردم از اعتیاد که آن را عادت شدید به استفاده از یک چیز یا انجام یک امر می­دانند وقتی می­خواهیم اعتیاد و به ویژه اعتیاد به مواد تغییر دهنده خلق و خو و رفتار را تعریف کنیم، درمی­یابیم که کار چندان آسانی نیست و توافقی درباره وجود ندارد. کلمات متعددی مثل مصرف^[۷۴]، استفاده نادرست^[۷۵]، سوء مصرف^[۷۶]، اعتیاد^[۷۷]، و وابستگی^[۷۸] درباره عادت به نوشیدن مشروبات الکلی و مصرف مواد و داروهای آرامبخش و ضد افسردگی و روان­گردان، خوردن بیش از حد، قمار کردن، درگیر شدن با روابط جنسی بیش از حد و حتی کار بیش از اندازه به کار برده شده است (نورانی­پور، ۱۳۸۳).

الف) مصرف:

کلمه مصرف به هنگام استفاده از مشروبات الکلی و مواد و داروها برای مصارف طبی و به منظور تسکین با درمان­ از قبیل مورفین، کدئین، آرامبخش­ها و داروهای روان­گردان گفته می­ شود. در کشورهای غربی یا کشورهای دیگری که خرید و فروش مشروبات سکرآور و مست­کننده قانونی است و مصرف آن­ها منع نشده و همچنین استعمال دخانیات یا انجام انواع ‌قمار در موقعیت­های تفریحی، در جشن­ها و شادی­ها مجاز شمرده شده است. (لاسون، لاسون و ریورز^[۷۹]، ۲۰۰۱). همین مؤلفان استفاده از مواد یا داروهایی که آثار و نتایج جسمانی، روانی، اجتماعی و قانونی زیان­آور داشته باشد را استفاده نادرست خوانده­اند.

ب) سوء مصرف:

چنانچه مراجعی مشروبات الکلی یا دیگر مواد مصرف کند که باعث تغییر خلق و خو و رفتار او شود و آثار نامطلوبی بر روی زندگی خودش با زندگی دیگران بگذارد، گفته می­ شود که سوء­مصرف مواد دارد. این آثار ممکن است آسیب­دیدگی جسمانی، روانی، یا عملکرد نامناسب شغلی یا تحصیلی فرد باشد. شاکیت (۱۹۹۵) استفاده مکرر و طولانی­مدت از مواد و داروها را سوء­مصرف خوانده است و اضافه می­ کند سوء­مصرف از مواد و داروها زمانی صورت ‌می‌گیرد که فرد موادی را بدون نیاز ضروری و به حق مصرف کند (به نقل از نوارنی­پور، ۱۳۸۳).

ج) وابستگی:

در سال ۱۹۶۴، سازمان بهداشت جهانی ‌به این نتیجه رسید که اصطلاح «اعتیاد»^[۸۰] دیگر اصطلاحی علمی نیست و «وابستگی دارویی» را به جای آن توصیه نمود. مفهوم مواد در ضمن چند دهه معانی رسمی بسیار و معانی معمولی فراوانی داشته است. اساساً در ارتباط با تعریف وابستگی از دو مفهوم استمداد شده است. وابستگی رفتاری بر فعالیت­های موادجویی و قرائن وابسته به الگوهای مصرف بیمارگونه تأکید ‌کرده‌است و وابستگی جسمی بر اثرات جسمی (یعنی فیزیولوژیکی) دوره ­های متعدد مصرف مواد تأکید نموده است. به طور اخص، آن دسته از تعاریف وابستگی که بر وابستگی جسمی، تأکید کرده‌اند، در ملاک­های طبقه ­بندی از وجود تحمل و اثرات ترک استفاده کرده ­اند (کاپلان- سادوک، ۲۰۰۳).

به طور خلاصه وابستگی به شکل شدیدتر سوء­مصرف مواد گفته می­ شود. از نظر مارگولیس و زوبن^[۸۱] (۱۹۹۸) وابستگی عبارت است از: نیاز و میل شدید جسمانی و روانی برای مصرف مواد و خوردن مشروب به خاطر تغییر حالت خودآگاهی و نشئه و کیفی که برای فرد وابسته ایجاد می­ کند. به نظر آن­ها وابستگی از طریق مصرف دارو و از روی عادت، مصرف مشروبات و مواد به دفعات بیشتر و مقدار زیادتر آن به رغم نتایج زیان­آور و منفی فراوان آن برای فرد، خانواده و جامعه مشخص می­ شود (نورانی پور و قربانی، ۱۳۸۵).

د) اعتیاد:

لاسون، لاسون و ریورز (۲۰۰۱) تغییرات سلولی را که در اثر استفاده زیاد از مواد و داروهای روان­گردان رخ می­دهد و باعث ایجاد مقاومت و تحمل علائم مرضی ناراحت­کننده و زجرآور بدنی و روانی به هنگام عدم استفاده از آن می­ شود، اعتیاد نامیده­اند.