اعتقاد بر این است که سطوح نسبی نیرو بخش برپایی (آیزتک، ۱۹۶۷ به نقل از زاکرمن، ۱۹۸۴) یا قابلیت برپایی (زاکرمن و سایرین، ۱۹۷۴ به نقل از زاکرمن، ۱۹۸۴) به حساسیت بالا برنده سیستم فعال کننده شبکه ای وابسته است تا درون دادها را تحریک و بازداری پائین آورنده کرتکس شبکه ای را تقویت نماید.

تئوری فعال سازی در ارتباط ‌با سیستم فعال کننده شبکه ای ابتدا توسط الیزابت دافی (۱۹۳۴)، به نقل از بک^[۴۲]، (۱۹۸۳) به ‌عنوان یک تئوری کلی تحت عنوان تحریک انرژی^[۴۳] مطرح شد. تبیین های جدید اساساً تحت تاثیر تحقیقات بر روی سیستم فعال سازی شبکه ای بوده است. این سیستم درون­دادهای حسی را از طریق فعال سازی بالا برنده ها به تمامی نقاط مخ پخش می‌کند. اگر چه اطلاعات حسی خاص در سیستم فعال ساز شبکه ای ناپدید می شود، ولی برون­دادهای آن در سطح به طرز بسیار وسیع توزیع می­ شود و کرتکس را برای ادراک دروندادها و توجه به محیط آماده می­سازد. افزایش فعالیت سیستم فعال ساز شبکه ای از طریق الکتروانسفالوگرام به صورت تغییر از الگوی موج استراحت آلفا به الگوی فعال شده امواج بتا قابل مشاهده است (بک، ۱۹۸۳؛ ص۱۴۵).

آیزتک روان آزردگی گرایی را به قابلیت برپایی مراکز سیستم لیمبیک ارتباط می­دهد که عکس العمل های هیجانی را معین می­ کند. این نظریه پیشنهاد می­ کند که میان برون گردی و نوروز گرایی تعامل وجود دارد زیرا فعالیت سیستم لیمبیک همچنین بالا برنده های سیستم فعال کننده شبکه ای^[۴۴] را تحریک می­ کند و ‌بنابرین‏ برپایی کرتکس و نیز برپایی سیستم خود مختار را افزایش می­دهد (بک، ۱۹۸۳؛ ص۱۴۵)

از آنجا که برخلاف افراد درون گرد یا افراد روان آزرده که به نظر می­رسد با بالا بودن سطوح برپایی بالای کرتکسی و سیستم خودمختار مشخص می­شوند، تهییج طلبی به برپایی بالا- مگر احتمالاً در سیستم قلبی، عروقی- ارتباطی ندارد. زاکرمن باور دارد که سطح بهینه برپایی کرتکسی، اساس باقی ماندن برای صفت تهییج طلبی نیست، بلکه شواهد متوجه اساس عصبی-شیمیایی سیستم لیمبیک هستند که به طریقی در تهییج طلبی مداخله دارد. تفاوت در قابلیت برپایی در تهییج طلبان بالا و پایین، درمقایسه با نقش مهم عوامل عصبی- شیمیایی مؤثر بر سیستم لیمبیک یک عامل ثانوی محسوب می­ شود و به همین دلیل زاکرمن (۱۹۷۷) به نقل از زاکرمن (۱۹۸۴) یکی از آخرین آثار خود را تحت عنوان «تهییج طلبی ورای سلطه بهینۀ برپایی» (۱۹۷۹) منتشر می­ کند.

۲-۱-۴ مقیاس هیجان خواهی زاکرمن با تغییرات بسته به فرهنگ

در تحقیق پیش رو از مبانی تحقیق شده در مقاله بررسی اعتبار، پایایی و هنجاریابی مقیاس هیجان خواهی زاکرمن با تغییرات بسته به فرهنگ استفاده شده است. این مقیاس به ترتیب دارای شش عامل هیجان خواهی، تجربه طلبی، ماجراجویی، ملال پذیری، تنوع طلبی و گریز از بازداری است. استفاده از این مقیاس به آن جهت انجام شد که پرسشنامه مرتبط آن با توجه به فرهنگ جامعه ایران هنجاریابی شده و نتایج دقیق تری از میزان هیجان خواهی افراد در اختیار محقق قرار می­دهد (محوی، ۱۳۸۷).

محقق در این تحقیق بار عاملی سوالات مورد بررسی در نمونه را اندازه کرده و پس از تفسیر این عاملها تهییج طلبی را به شش عامل زیر تقسم ‌کرده‌است:

۱- عامل اول بیانگر هیجان خواهی است.

۲- عامل دوم بیانگر تجربه طلبی است.

۳- عامل سوم بیانگر ماجراجویی است.

۴- عامل چهارم بیانگر ملال پذیری است.

۵- عامل پنجم بیانگر تنوع طلبی است.

۶- عامل ششم بیانگر گریز از بازداری است (محوی، ۱۳۸۷).

۲-۲ خستگی صنعتی

۲-۲-۱ مفهوم کلی

خستگی به عنوان یکی از مهمترین پارامترهای روانشناختی مؤثر بر محیط کار و بهره وری شناخته می­ شود. از خستگی و نارضایتی شغلی به عنوان شایع ترین آفتهای محیط های شغلی نام برده می­ شود. اما خستگی تا چه میزان باعث کاهش بهره ­وری می­ شود؟ عوامل مؤثر بر آن کدامند؟ چگونه ‌می‌توان خستگی را به حداقل میزان خود در افراد سازمان رسانید؟

خستگی صنعتی به طور خاص به خستگی ذهنی و یا روانی اتلاق می­ شود که منجر به پایین آمدن سطح کاری آن فرد می­ شود. خستگی عموماً با کارها و مشاغل تکراری مرتبط است که فرد علاقه ای به انجام آن ها ندارد.

مایر در سال ۱۹۷۰ درباره خستگی شغلی اینگونه نظر می‌دهد: “کارهای تکراری از انسان‌ها، روبات می­سازد و ارزش‌های انسانی مانند غرور شغلی و منحصر به فرد بودن انسان را تخریب می­ نماید (مایر، ۱۹۷۰).

خستگی یک وضعیت احساسی است که وقتی تجربه می­ شود که فرد، کار یا فعالیت از قبل تعین شده ای نداشته باشد، یا به کاری که به وی محول شده علاقه ای نداشته باشد. ملالت یا خستگی وضعیتی است که از ادراک فرد از محیط خود به عنوان محیطی یکنواخت خسته کننده و عاری از هیجان نشئت ‌می‌گیرد (بیسن و پیریا، ۲۰۱۰، ص ۱۰۷ – ۱۱۱).

ملالت از دیدگاه فیشر اینگونه توصیف می­ شود: “وضعیتی نامطلوب و عاطفی گذرا که فرد در آن، احساس عدم علاقه یا ناتوانی در تمرکز در فعالیت را تجربه می‌کند (فیشر، ۱۹۹۳).

لیری^[۴۵] و سایرین خستگی را به عنوان تجربه ای مؤثر وابسته به پروسه توجه طلبیِ شناختی می­دانند (لیری و همکاران، ۱۹۸۶).

مقیاس های اندازه گیری مختلفی برای اندازه گیری خستگی طراحی شده اند که برخی از آن ها برای اندازه گیری خستگی به عنوان یک ویژگی عمومی به کار می­رود (ویکرام و پیریا، ۲۰۱۰، ص ۱۰۷ – ۱۱۱). و برخی برای اندازه گیری دلزدگی مرتبط با وضعیت های خاص که در زیر مشاهده می­ شود:

• • دلزدگی اوقات فراغت (۶)

• • دلزدگی جنسی (۷)

• • دلزدگی کاری (۸)

• دلزدگی دانشگاهی (۹)

۲-۲-۲ عوامل و راه حل های خستگی

۱۱- وارسی بدن با تن انگاره رابطه دارد.

۱۲- وارسی بدن با نارضایتی از بدن رابطه دارد.

فرضیه‌های فوق اغلب با توجه به ادبیات پژوهشی مربوط به مطالعات خارج از ایران بنا شده‌اند هر چند که برخی از آن ها در جمعیت ایرانی ‌نیز مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. فرضیه های مربوط به مدل‌های این پژوهش نیز که تناسب آن ها (به ترتیب برای تن انگاره شکل۱-۱ وبرای نارضایتی از بدن، شکل۲-۱ ) مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرند ، به شرح زیر هستند:

الف) مدل ساختاری فرضی برای تن انگاره (که در شکل۱-۱ ارائه شده است) با جمعیت مورد مطالعه تناسب دارد.

ب) مدل ساختاری فرضی برای نارضایتی از بدن (که در شکل ۲-۱ ارائه شده است) با جمعیت مورد مطالعه تناسب دارد.

تعریف واژه ها و مفاهیم تحقیق

تعریف نظری تن انگاره:

بیشتر پژوهش‌های مربوط به تن انگاره در تعریف و ارزیابی، آن را ویژگی با ثبات و شبه صفتی در نظر می‌گیرند که به طور کلی متمرکز بر نارضایتی از شکل و اندازه بدن است. (رودیگر، کش، روهرینگ و تامپسون، ۲۰۰۷ ؛ گروگن، ۲۰۰۸ ؛ رحیمی، ۲۰۱۰) . تن انگاره پدیده‌ای پیچیده و چند ساحتی است که در برگیرنده‌ی نگرش‌ها، ادراکات و تجارب افراد با تن و ظاهر جسمانی شان است (کش و پروزینسکی، ۲۰۰۲). طی قریب به نیم قرن گذشته، تعریف تن انگاره (تصویر تن) از سازه‌ای تک ساحتی به سازه‌ای چند ساحتی تغییر یافته است (کش وپروزینسکی، ۲۰۰۲). تعریفهای اولیه، عمدتاًً ادراکی بودند و به تصویری که فرد از بدنش در ذهن شکل می‌داد، تأکید می‌کردند. اما با تحقیقات بیشتر درباره‌ چگونگی ادراک افراد از تن و ظاهرشان، واژه‌ تن انگاره چیزهای دیگری همچون رضایت از وزن ، دلتنگی از تن، بد شکلی تن، ادراک اندازه بدن، و عزت تن، را هم در برگرفت (کش و پروزینسکی، ۲۰۰۲).

تعریف عملیاتی تن انگاره:

در این مطالعه ما به ارزیابی تن انگاره هم به عنوان یک ویژگی شبه صفت وهم به عنوان یک حالت می پردازیم و با استفاده ازفرم فارسی مقیاس آنالوگ دیداری تن انگاره^[۷۰] (هاینبرگ و تامپسون^[۷۱]، ۱۹۹۵) و فرم فارسی مقیاس وضعیت تن انگاره^[۷۲] (کش، فلمینگ، الیندوگان، استیدمن و وایتهد^[۷۳]، ۲۰۰۲) این سازه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد وگزارش شخصی افراد در این مقیاس‌ها شاخص تن انگاره مشارکت کنندگان است. برای استفاده از این مقیاس‌ها، ابتدا خصوصیات روانسنجی(پایایی و اعتبار محتوایی ) آن ها بررسی خواهد شد.به علاوه همه ی مواد مورد استفاده در این بررسی به عنوان یک مقیاس که سازه‌های متعدد متناسب با متغیرهای پژوهش را ارزیابی می‌کنند، تحلیل عوامل خواهند شد.

تعریف نظری نارضایتی از بدن :

نارضایتی از بدن تجریه‌ی ذهنی منفی است که افراد نسبت به بدنشان دارند(استیس و شاو، ۲۰۰۲). میزان نارضایتی فرد از اندازه، وزن و شکل آن و میزان نگرانی و اشتغال خاطر با بدنش به طور کلی نارضایتی از بدن تعریف می شود(تامپسون وفن دنبرگ، ۲۰۰۲). مطالعات متعددی(مثل شیه وکوبو^[۷۴]، ۲۰۰۲؛ استریگل مور و فرانکو^[۷۵]، ۱۹۹۴) نشان داده اندکه ناهمخوانی بین تن انگاره ی که فرد دارد و تن انگاره ی آرمانی او سبب نارضایتی از بدن است و هرچه این ناهمخوانی بیشتر باشد نارضایتی از بدن بیشتر می شود.

تعریف عملیاتی نارضایتی از بدن :

به لحاظ عملیاتی منظور از نارضایتی از بدن در این مطالعه نمره ی مبتنی بر گزارش شخصی مشارکت کنندگان در فرم فارسی مقیاس نارضایتی از بدن پرسشنامه ی اختلال خوردن۳^[۷۶] (گارنر^[۷۷]، ۱۹۹۱) و فرم فارسی پرسشنامه ی آشفتگی تن انگاره^[۷۸](کش، فیلیپس، سانتمنس و هاربوسکی^[۷۹]،۲۰۰۴) و یا فرم فارسی مقیاس درجه بندی تصویری رضایت از بدن^[۸۰] (استونکارد، سورنسون، و شولزینگر^[۸۱]، ۱۹۸۰ و فالون و روزین^[۸۲] ، ۱۹۸۵) است. ابتدا خصوصیات روانسنجی(پایایی و اعتبار محتوایی ) این مقیاس‌ها نیز تعیین خواهد شد.

تعریف نظری طرحواره ظاهر:

مجموعه ی باورها و تصوراتی است که فرد درباره ظاهر و بدنش دارد. این واژه بیشتر بیانگر مؤلفه‌ های شناختی تن انگاره است(پروزینسکی و کش، ۲۰۰۲).در تعریفی دیگر طرحواره ی ظاهر یا طرحواره ی بدن بازنمایی محوری ویژگی‌های بدن است که طول بخش‌های مختلف بدن، نظم سلسله مراتبی آن ها در فضا و شکل آن ها را شامل می شود. طرحواره ها و از جمله طرحواره ی ظاهر طی رشد وبر پایه ی تجارب افراد شکل می گیرند و پس از شکل گیری بر نحوه ی تعبیر وتفسیر داده های دریافتی از جهان و چگونگی پردازش آن ها تاثیر می‌گذارند.

تعریف عملیاتی طرحواره ی ظاهر:

در این مطالعه طرحواره ی بدن یا ظاهر ‌بر اساس ارزیابی با فرم فارسی آزمون باورهای مربوط به ظاهر و فرم فارسی پرسشنامه طرحواره ی ظاهر تجدید نظر شده^[۸۳] (کش، ملنیک و هاربوسکی^[۸۴]، ۲۰۰۴؛ کش، ۲۰۱۲) تعیین می شود و نمره های مشارکت کنندگان در این مقیاس‌ها به عنوان شاخصی از طرحواره ی ظاهر و باورهای مربوط به بدن در نظر گرفته می‌شوند . خصوصیات روانسنجی (پایایی و اعتبار محتوایی ) این مقیاس‌ها نیز تعیین خواهد شد.

تعریف نظری وارسی بدن:

تظاهر رفتاری اشتغال خاطر با بدن که به صورت وارسی مکرر وضعیت ظاهر و جسم نشان داده می شود، وارسی بدن نام دارد. به طور معمول تمایل ‌به این کار در افراد دچار آشفتگی تن انگاره و نارضایتی از بدن بیشتر است( کش، فیلیپس، سانتمس و هاربوسکی، ۲۰۰۴). از گونه های رایج وارسی بدن، می توان به مشاهده ظاهر و وضعیت بدن در آیینه، وزن کشی مکرر برای وارسی وزن، لمس کردن وکشیدن پوست دربرخی از نواحی بدن- به ویژه پهلوها وشکم برای بررسی افزایش بافت چربی – و اندازه کردن تناسب لباسهای قبلی اشاره کرد.

تعریف عملیاتی وارسی بدن:

در این مطالعه منظور از وارسی بدن نمره ی فرد درفرم فارسی پرسشنامه وارسی بدن^[۸۵] است که به وسیله ی رییز وهمکارانش^[۸۶] (۲۰۰۲)تدوین شده است و اعتبار محتوا و پایایی آن در نمونه ای از جمعیت مورد مطالعه بررسی خواهد شد.

تعریف نظری و عملیاتی شاخص توده ی بدنی:

شاخصی از وضعیت بدنی افراد با توجه به قد و وزن آن ها‌ است که به طور معمول ازطریق فرمول (وزن برحسب کیلوگرم تقسیم برقد برحسب متر به توان دو) برآورد می شود. در این مطالعه پس از اندازگیری وزن فرد برحسب کیلوگرم و و قد بر حسب سانتیمتر با بهره گرفتن از فرمول مربوط شاخص توده بدنی را محاسبه می‌کنیم.

تعریف نظری خود پنداره و عزت نفس:

خودپنداره یا خویشتن پنداره اشاره به برداشت ذهنی فرد از جنبه‌های مختلف خویشتن دارد وفقط معطوف به جنبه‌های جسمانی نیست(مارش و کریون، ۲۰۰۶). خویشتن پنداره مجموعه ی ادراکاتی است که هر فرد از خودش به عنوان یک شخص دارد و مجموعه ی صفات و اسنادهایی است که برای خودش در نظر می‌گیرد. یکی از مهمترین جنبه‌های ادراک خود عزت نفس است.

عزت نفس را به عنوان جنبه ای از ارزش شخصی در نظر می گیرند که ساحت بدنی آن در برگیرنده ی شایستگی ورزشی ادراک شده، وضعیت جسمانی، جذابیت و مانند آن است. بررسی ها نشان می‌دهند که خودانگاره ی مثبت و داشتن عزت نفس بالا با کیفیت زندگی شخصی، خانوادگی، تحصیلی و اجتماعی همبستگی مثبت دارد(دوهنت وتیگمن، ۲۰۰۶) و عزت نفس پایین می‌تواند منجر به نارضایتی از بدن و تن انگاره ی منفی شود(دوهنت وتیگمن، ۲۰۰۶ و هارپر و تیگمن، ۲۰۰۸). به طورکلی، عزت نفس را می توان ارزیابی کلی دانست که فرد از ارزش شخصی اش دارد و ‌بر اساس ادراکات منفی یا مثبت فرد از خودش – که خودپنداره اش را می‌سازند- شکل می‌گیرد(هارتر، ۱۹۹۹ و ۲۰۰۶).

تعریف عملیاتی خودپنداره و عزت نفس :

حریری و افنانی (۱۳۸۷) به تعیین کیفیت خدمات کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه های علوم پزشکی وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه آزاد اسلامی مستقر در تهران، با بهره گرفتن از لیب کوال پرداختند. یافته های پژوهش آن ها نشان داد خدمات کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی ایران نسبت به کتابخانه‌های دو دانشگاه دیگر یعنی کتابخانه مرکزی شهید بهشتی و کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم پزشکی تهران، کیفیت بالاتری داشته، اما سطح خدمات کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم پزشکی تهران دارای تفاوت معناداری نبوده است. همچنین خدمات هر سه کتابخانه در بعد کنترل اطلاعات، نسبت به ابعاد دیگر فاصله بیشتری با انتظارهای کاربران داشته است.

بابا غیبی و فتاحی (۱۳۸۷) در پژوهش خود کیفیت خدمات کتابخانه‌های دانشگاه فردوسی را در دو سطح «موجود» و «مورد انتظار»بررسی کردند. همچنین مقایسه ی دیدگاه دانشجویان کارشناسی ارشد و کتابداران ‌در مورد کیفیت خدمات موجود کتابخانه‌ها، نشان از تفاوت معناداری بین دو گروه داشت، به نحوی که دانشجویان کارشناسی ارشد کیفیت خدمات موجود را پایین‌تر از کتابداران ارزیابی کرده‌اند. از طرفی، یافته ی دیگر پژوهش آن ها نشان داد کتابداران در درک نیازها و انتظارهای دانشجویان کارشناسی ارشد توانمند بوده‌اند. ‌بنابرین‏، تفاوت دیدگاه دانشجویان کارشناسی ارشد و کتابداران را ناشی از تجربه و مهارت ناکافی دانشجویان از منابع و خدمات داشته اند.آنان این امر را ‌به این احتمال نسبت داده‌اند که کتابداران به خوبی از عهده ی آموزش دانشجویان بر نیامده و اطلاع‌رسانی مطلوبی نداشته‌اند. احتمال دیگر آن که کتابداران بر اساس استانداردهای کمّی و تطابق وضعیت موجود با مطلوب به قضاوت پرداخته‌اند، اما دانشجویان کارشناسی ارشد وضعیت موجود را با استانداردهای ذهنی خودکه نشأت گرفته از انتظارهای آن ها‌ است انطباق داده‌اند و در نتیجه وضعیت موجود را پایین‌تر ارزیابی نموده‌اند.

نجفقلی نژاد و حسن زاده (۱۳۸۸)در پژوهش خود کیفیت خدمات کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت مدرس را با بهره گرفتن از لیب کوال مورد بررسی قرار دادند. نتایج آن ها نشان داد که در بیشتر موارد بین انتظارات کاربران و خدمات ارائه شده از سوی کتابخانه مذکور تفاوت وجود دارد. خواسته های کاربران در سطح حداقل تا حدودی برآورده شده است، ولی با سطح مطلوب و حداکثر انتظارات کاربران تفاوت قابل ملاحظه ای وجود دارد. بین ‌گروه‌های مختلف کاربری اعم از استاد و دانشجو به لحاظ شکاف بین انتظارات و خدمات ارائه شده، تفاوت معناداری وجود داشت. اما بین کاربران درون سازمانی و برون سازمانی به لحاظ شکاف بین انتظارات و خدمات ارائه شده، تفاوت معناداری وجود نداشت.

امیدی فر و موسوی زاده (۱۳۸۸) در پژوهش خود با عنوان سنجش سطوح کیفیت خدمات کتابخانه دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی با بهره گرفتن از مدل لیب کوال، ‌به این نتایج رسیدند که در بعد تاثیر خدمت، کتابخانه توانسته است حداقل انتظارات کاربران را برآورده کند. اما در بعد های «کنترل اطلاعات» و «کتابخانه به عنوان مکان»، کتابخانه نتوانسته حداقل انتظارات کاربران خود را برآورده کند. پس از آزمون فرضیه‌ها در تک تک مؤلفه‌ های لیب کوآل، پژوهشگران دریافتند که در هر سه مؤلفه‌، بین سطح دریافت با سطح حداقل انتظارات، و بین سطح دریافت با سطح حداکثر انتظارات کاربران از کیفیت خدمات، تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین مشخص شد که به نظر کاربران، بعد کنترل اطلاعات نسبت به سایر ابعاد از اهمیت بیش تری برخوردار است.

غفاری و کرانی (۱۳۸۹) با مدل تحلیل شکاف به بررسی کیفیت خدمات کتابخانه‌های دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه کرمانشاه پرداختند. یافته های پژوهش آنان، میانگین کل خدمات کتابخانه‌های دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه از نظر شکاف کفایت خدمات را مثبت گزارش کرد. یعنی کتابخانه ها توانسته بودند حداقل انتظارات کاربران خود را برآورده کنند. دیگر یافته ها شکاف برتری خدمات را منفی نشان داد و مشخص نمود کتابخانه ها فاصله زیادی با تأمین انتظارات کاربران در مطلوب ترین سطح خدمات دارد. همچنین پژوهش آنان نشان داد، کتابخانه ها در بعد تأثیر خدمات برخلاف دو بعد دیگر توانسته اند حداقل خدمات مورد قبول کاربران را به نحو مناسبی برآورده کنند و کتابخانه دانشکده بهداشت با میانگین ۳۷/۶ عملکرد بهتری داشته است.

مردانی و شریف مقدم (۱۳۹۰) با هدف مقایسه دیدگاه دانشجویان و کتابداران دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره تعیین کیفیت خدمات کتابخانه‌های این دانشگاه، به اجرای مدل لیب کوال پرداختند. نتایج این پژوهش نشان داد کاربران کیفیت خدمات موجود را پایین تر از کتابداران ارزیابی کرده‌اند که این تفاوت در بعد کنترل اطلاعات عمیق تر می‌باشد. شکاف برتری خدمات ‌در مورد کل خدمات کتابخانه‌های مورد مطالعه در این پژوهش میزان منفی ۸/۲ ارزیابی شد و کتابخانه‌های مورد مطالعه، فاصله زیادی با تأمین انتظارات کاربران در ارتباط با مطلوب ترین سطح خدمات آن ها نشان دادند. همچنین کتابداران درک و برداشت صحیحی از انتظارات ‌کاربران خود داشتند و شکاف میان انتظارات کاربران و ادراک کتابداران از نیازها و انتظارات آن ها بسیار ناچیز به دست آمد.

هاشمیان، آل مختار و حسن زاده (۱۳۹۱) به بررسی کیفیت خدمات کتابخانه‌های دانشگاه علوم پزشکی اصفهان پرداختند. نتایج آن ها حاکی از شکاف کفایت و شکاف برتری منفی در همه ی ابعاد مدل گشت و نشان داد میانگین سطح دریافت خدمات کتابخانه ای هم از حداقل انتظارات و هم از حداکثر انتظارات به طور معناداری کمتر است. همچنین آن ها بیشترین رضایت کاربران را به ترتیب در ابعاد تأثیر خدمات، کتابخانه به عنوان مکان و سپس کنترل اطلاعات گزارش کردند.

بررسی کیفیت خدمات در کتابخانه‌های علوم پزشکی دانشگاه مشهد توسط پدرام نیا، مدیرامنی و قوامی قنبرآبادی در سال ۲۰۱۱ بیشترین نمره میانگین را مربوط به بعد تاثیر خدمات و کمترین نمره میانگین را متعلق به بعد کتابخانه به عنوان مکان نشان داد. نتایج کلی پژوهش آن ها بر اهمیت سطح دانش تخصصی کتابداران در ارائه خدمات مناسب در بخش امانت و مرجع تأکید می‌کند. نتیجه قابل توجه مطالعه آن ها در بعد کنترل اطلاعات، با بیشترین رضایت مربوط به ساعات کار مناسب، نظام رده بندی مناسب برای جستجو و دسترسی به اطلاعات و نیز زمان مناسب برای امانت منابع بود. بیشترین شکاف مربوط به به روز رسانی بانک های اطلاعاتی چندرسانه ای، تعداد مناسب کامپیوترها، امکانات کافی مانند لپ تاپ یا کامپیوتر و شبکه با پهنای باند مناسب برای دسترسی بهتر به منابع الکترونیکی مشترک شده از طریق وب سایت کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی مشهد بود.

پیشینه پژوهش در خارج

‌ پژوهش های نسبتا زیادی با بهره گرفتن از مدل لیب کوال در کشورهای مختلف انجام گرفته است که در زیر به نمونه هایی از آن ها اشاره می‌شود.

بیمه‌گذار باید با دقت و صداقت کامل به سؤالاتی که توسط بیمه‌گر مطرح شده پاسخ دهد تا به بیمه گر اجازه دهد پوشش ریسکی را که بر عهده می‌گیرد. با توجه به اوضاع و احوال حاکم بر آن صحیح بر آورد کند. اعلام ریسک اصولاً با پاسخ مشتری بیمه به ‌پرسش‌نامه‌ای که از پیش توسط بیمه‌گر تهیه شده صورت می‌گیرد. پرسش‌های بیمه‌گر باید دقیق باشد به نحوی که معنا و مقصود آن روشن بوده و تفاسیر متفاوتی ایجاد نکند. از آن‌جا که پرسشنامه توسط بیمه گر تهیه می‌شود،‌ در صورت وجود ابهام در سؤالات، منطقاً بایست به نفع بیمه‌گذار تفسیر شده و پاسخ نامناسب احتمالی بیمه‌گذار به عنوان تخلف او از اعلام صحیح ریسک‌ها در نظر گرفته نشود.

سؤالاتی که از بیمه گذار می‌شود، از طرفی، راجع به مشخصات مال موضوع بیمه است؛ مثلاً ‌در مورد بیمه کالا از مشخصات فنی، بهای مال، خطرناک بودن و قابلیت اشتعال بودن یا نبودن آن سؤال می‌شود.

از طرف دیگر، سؤالاتی ‌در مورد خود بیمه گذار می‌تواند مطرح گردد: آیا او قبلاً برای همان ریسک بیمه شده است؟ آیا قبلاً حادثه مورد بیمه برای او واقع شده است؟ آیا به عللی قرار دادهای دیگر بیمه مربوط به مال فسخ شده است؟ این اطلاعات به بیمه گر اجازه می‌دهد تا از شخصیت و وضعیت اخلاقی بیمه‌گذار اطلاع لازم کسب نماید و ‌در مورد انقعاد قرار داد و ریسکی که می‌پذیرد برآورد دقیق‌تری داشته باشد.

علاوه بر اعلام توسط بیمه‌گذار، بیمه‌گر نیز ممکن است اطلاعاتی را خود با معاینه مال موضوع بیمه، و ‌در مورد بیمه های اشخاص، با معاینه شخص موضوع بیمه کسب نماید و اطلاعات حاصله را نیز مبنای محاسبه و ملاحظات بیمه‌ای قرار دهد.

بند دوم : اعلام تشدید ریسک در طول اجرای عقد بیمه

علی الاصول پس از تشکیل عقد، قرار داد می‌بایست تا انتهای مدت مطابق شرایط معین شده ادامه یابد و تغییرات اوضاع و احوال حاکم بر قرار داد در طول مدت عقد تأثیری بر تعهدات و روابط طرفین نداشته باشد. ولی ‌در مورد عقد بیمه موضوع متفاوت است وتغییرات مؤثر در میزان ریسک و احتمال وقوع حادثه موضوع بیمه، موجب آثار و احکامی در عقد بیمه خواهد بود.^[۹۲] و در این باره بیمه گذار مکلف شده تغییراتی را که موجب تشدید خطر موضوع بیمه شده، به بیمه گر اعلام نماید.

توجیه لزوم اعلام تشدید خطرات ناظر به موضوع بیمه آن است که بیمه گر تأمین خسارات موضوع بیمه را تحت شرایط اعلام شده در عقد پذیرفته و برای مدت معین تحت پوشش قرار داده است. با تغییر شرایط و تشدید خطرات، استفاده از پوشش بیمه ایجاب می‌کند که بیمه‌گر از شرایط جدید مطلع شده و در صورت لزوم قرارداد را با آن سازگار نماید.

در بین سؤالات پرسشنامه تهیه شده توسط بیمه‌گر نیز تنها تغییر اوضاع و احوالی مد نظر است که موجب تشدید خطر وقوع حادثه گردد. اطلاعات راجع به ارزش مال موضوع بیمه، هرچند که در محاسبه نرخ حق بیمه می‌تواند مؤثر باشد، از موضوعاتی نیست که تغییرات آن در طول اجرای عقد تعهدی به اعلام تغییرات برای بیمه‌گذار ایجاد نماید. در واقع، همان‌ طور که در فصول بعدی توضیح داده خواهد شد، تعهدات بیمه‌گر در صورت افزایش ارزش مال موضوع بیمه محدود به مبلغ تعیین شده در بیمه است و در صورت کاهش ارزش، به هر حال تعهدات بیمه‌گر از ارزش مال در هنگام وقوع حادثه افزون نخواهد بود. از طرف دیگر، افراد می‌توانند مال خود را به ارزشی کمتر از قیمت واقعی به بیمه دهند؛ لذا تغییر در ارزش مال موضوع بیمه از مصادیق افزایش ریسک نبوده و موجب افزایش تعهدات و ریسک بیمه گر نخواهد بود.

بند سوم : اعلام خلاف واقع عمدی

هر گاه بیمه‌گذار عمداً از اظهار مطالبی خودداری کند یا عمداً اظهارات کاذبه بنماید و مطالب اظهار نشده یا اظهارات کاذبه طوری باشد که موضوع خطر را تغییر داده یا از اهمیت آن در نظر بیمه گر بکاهد، عقد بیمه باطل خواهد بود حتی اگر مراتب مذکوره تأثیری در وقوع حادثه نداشته باشد .

عدم اعلام صحیح ریسک موضوع بیمه ، چه به صورت عدم اظهار عمدی مطالب مورد سئوال باشد و چه به صورت اعلام کذب ، حکم واحد دارد. در هر دو مورد بیمه گذار عمداً اطلاعاتی را که مورد توجه بیمه گر قرار می‌گیرد در اختیار قرار نداده و بدین نحو خطر مورد پوشش بیمه به نحو غیر واقعی برای بیمه گر تصویر شده و موجب اشتباه در برآورد میزان و اهمیت خطر شده است. اشتباه بیمه‌گر در محاسبه و برآورد، اشتباه اساسی در موضوع عقد بیمه محسوب شده و لذا مانع انعقاد صحیح عقد می‌شود.

حکم فوق راجع به بطلان عقد بیمه که ناشی از مخفی نمودن میزان ریسک واقعی موضوع بیمه است، حکم خاص قانون بیمه به شمار می‌رود و نفی کننده موارد بطلان عقد مطابق قواعد عمومی قراردادها، آن چنان که در حقوق مدنی آمده، نخواهد بود. به عنوان نمونه ‌در مورد بطلان ناشی از اشتباه مطابق قواعد عمومی، چنانچه در خود موضوع بیمه اشتباهی صورت گرفته باشد، عقد بیمه محکوم به بطلان است.

اشتباه در مشخصات و میزان خطر موضوع بیمه در صورتی موجب بطلان عقد بیمه می‌شود که ناشی از عمد و سوء نیت بیمه گذار در اعلام ریسک باشد. در واقع مطابق اصول کلی قراردادها، صرف اشتباه اساسی در موضوع معامله موجب بطلان عقد می‌شود و این حکم ارتباطی به سوء نیت یا حسن نیت و خطای افراد ندارد.

تفاوت مذبور با هدف حفظ حقوق بیمه گذار صورت گرفته است تا غفلت و اشتباه بیمه گذار در اعلام ریسک موضوع عقد، سبب منتفی شدن پوشش بیمه نشود. تاریخ حقوق بیمه نشان می‌دهد که در برخی کشورها، مدت‌ها عدم اعلام صحیح ریسک موضوع بیمه به شمار می‌رفته است. به عنوان نمونه، در فرانسه تا سال ۱۹۳۰ مطابق ماده ۳۴۸ قانون تجارت، عدم اعلام صحیح ریسک صرف نظر از عمد یا خطا و غفلت بیمه گذار موجب بطلان بیمه اعلام شده بود و در پی اصلاح قانون و تصویب مواد ۸-۱۱۳ و ۹-۱۱۳ قانون بیمه در سال ۱۹۳۰، احکام متفاوتی، مشابه آنچه در قانون بیمه ایران منعکس شده، مقرر گردیده و سرنوشت عقد با توجه به حسن نیت و سوء نیت بیمه گذار تغییر یافت. به موجب ماده ۱۲ قانون بیمه ایران مصوب ۱۳۱۶ : « هرگاه بیمه گذار عمداً از اظهار مطالبی خودداری کند یا عمداً اظهارات کاذبه بنماید و مطالب اظهار نشده یا اظهارات کاذبه طوری باشد که موضوع خطر را تغییر داده یا از اهمیت آن در نظر بیمه گر بکاهد عقد بیمه باطل خواهد بود حتی اگر مراتب مذکوره تأثیری در وقوع حادثه نداشته باشد. در این صورت نه فقط وجوهی که بیمه گذار پرداخته است قابل استرداد نیست بلکه بیمه گر حق دارد اقساط بیمه را که تا آن تاریخ عقب افتاده است نیز از بیمه گذار مطالبه کند . »

مطابق اصول کلی قراردادی، بطلان عقد موجب می‌شود که تعهدات طرفین منتفی تلقی شود و این امر ایجاب می‌کند که بیمه‌گر وجوه دریافتی بابت حق بیمه را به بیمه گذار مسترد دارد. ولی منطق بیمه و لزوم حراست از عنصر حسن نیت و لذا لزوم تنبیه بیمه گذار با سوء نیت موجب شده که در این باره علاوه بر حکم بطلان عقد، نه تنها بیمه گذار مستحق اعاده حق بیمه های پرداختی نباشد، بلکه مکلف باشد حق بیمه های عقب افتاده تا زمان کشف واقعیت را به بیمه‌گر بپردازد. بدین نحو بیمه گذار متخلف به مکافات عمل خود می‌رسد، بدون آنکه به بیمه‌گر و محاسبات مالی او بابت دریافت مطالبات حق بیمه خدشه ای وارد شود.

فصل سوم مربوط به ساختار و روش تحقیق است. مباحثی از قبیل روش‌شناسی تحقیق، فرضیه تحقیق و تحلیل داده ها در این فصل بیان می‌رود.

فصل چهارم ‌در مورد تجزیه‌و تحلیل اطلاعات آماری به دست‌آمده است. نتایج مربوط به آزمون فرضیه پژوهش در این فصل ارائه می‌گردد.

فصل پنجم که آخرین فصل این پژوهش است به ارائه خلاصه پژوهش، نتیجه‌گیری و بررسی تطبیقی یافته ها، محدودیت‌های پژوهش و پیشنهادات برای پژوهش‌های آتی اختصاص دارد.

فصل دوم

مروری بر ادبیات و پیشینه پژوهش

۲-۱- مقدمه

هدف این فصل بررسی ادبیات تحقیق و مرور منابع پیشین در جهت بیان نقاط قوت و نقاط ضعف تحقیقات گذشته و شفاف‌سازی خلاء‌های موجود پیرامون موضوع تحقیق است. برای این منظور ابتدا به طور مختصر مبحث سود؛ اهداف گزارشگری آن، کیفیت سود، معیارهای اندازه‌گیری کیفیت سود، شاخص کمی ارزیابی کیفیت سود، عناصر کیفیت سود، قابلیت پیش‌بینی سود و اهداف آن دربندهایی مجزا ارائه شده‌اند سپس به تئوری نمایندگی که زیز بنای این پژوهش است وجوه نقد آزاد و مشکلات نمایندگی ناشی از آن پرداخته ‌شده است. سپس جریان وجوه نقد آزاد را تعریف نموده و در بند بعدی مشکلات نمایندگی جریان وجوه نقد آزاد تشریح شده است.

در بخش دوم از فصل مبحث حاکمیت شرکتی تبیین گردیده است. برای تشریح حاکمیت شرکتی ابتدائاً طیف تعاریف حاکمیت شرکتی بیان‌شده و طبقه‌بندی سیستم‌های آن در دو بخش درون‌سازمانی و برون‌سازمانی به صورت مجزا تشریح گردید. سپس مکانیسم‌های حاکمیت شرکتی، ویژگی‌های آئین‌نامه حاکمیت شرکتی در ایران، ارکان نظام راهبری شرکتی و مکانیسم‌های حاکمیت شرکتی مؤثر بر مشکلات ناشی از جریان وجوه نقد آزاد دربندهای بعدی بیان شدند.

در بخش سوم فصل به بیان ارتباط بین «جریان نقدی آزاد و پیش‌بینی سود»، «حاکمیت شرکتی، جریان نقدی آزاد و پیش‌بینی سود»؛ تعداد نفرات در هیئت مدیره در شرکت‌ها، حاکمیت شرکتی، جریان نقدی آزاد و پیش‌بینی سود) جهت تبیین ارتباط بین پارامترهای تحقیق دربندهای مجزایی تشریح شد. در پایان فصل نیز مرور منابع خارجی و داخلی پیرامون موضوع تحقیق تبیین شده است.

۲-۲- مرور ادبیات و سوابق تحقیق

۲-۲-۱- سود

در ابتدای پیدایش انسان منفعت‌گرایی در ذات او بوده است. با پیدایش علم اقتصاد و کنار آن حسابداری مفهوم منفعت‌گرایی جای خود را پیداکرده است. به‌طوری‌که حسابداری دوطرفه با نظریه مالکیت شروع شد ؛ بعدها نظریه تفکیک شخصیت مطرح گردید. در این تئوری، شخصیت واحد تجاری جدای از شخصیت صاحبان آن بوده و هدف مؤسسه‌ ایجاد سود حسابداری برای سهام‌داران و بستانکاران بوده است؛و به دنبال آن تئوری‌های مؤسسه‌، حقوق باقی‌مانده و وجوه مطرح شدند؛ که هرکدام تقسیم جدیدتری از اطلاعات حسابداری به‌ خصوص سود را ارائه می‌دهند. در تئوری وجوه، سود حسابداری معنی و مفهومی ندارد، در تئوری مؤسسه‌ واحد تجاری یک بنگاه اجتماعی به‌حساب می‌آید که برای عموم منافع ایجاد می‌کند و منافع آن سود حسابداری نیست بلکه ارزش‌افزوده است. امروزه اقتصاددان می‌گویند سود تنها انگیزه تأسیس مؤسسات نیست بلکه معتقدند که مؤسسات با اهداف رفاهی، اجتماعی و اقتصادی هم ممکن است ایجاد شود البته در کنار نظریه اقتصاددانان این نظریه وجود دارد که اکثر واحدهای تجاری برای سودآوری تأسیس می‌شوند. (قربانی، ۱۳۸۹، ص ۱۲) شرکت‌ها بایستی در پایان هر دوره فعالیت صورت‌های مالی اساسی تهیه نمایند. یکی از این صورت‌های مالی صورت سود و زیان است که آخرین رقم آن سود تجاری است. در واقع سود ازجمله برترین شاخص‌های اندازه‌گیری فعالیت‌های واحد اقتصادی است. (ثقفی و آقایی،۱۳۷۳، ص ۵). سود معیاری است که از مباشرت مدیریت بر منابع شرکت و کارایی در به انجام رساندن امور شرکت است؛به‌طوری‌که هیئت استانداردهای حسابداری مالی این موضوع را بدین‌صورت ارائه ‌کرده‌است یکی از هدف‌های صورت‌های مالی این است که ‌در مورد قضاوت درباره توانایی مدیریت ازنظر استفاده بهینه یا اثربخشی از منابع شرکت و جهت دادن به عملکرد در راستای دستیابی به هدف اولیه شرکت که باگذشت زمان بالاترین مقدار نقد به مالکان بازگرداند، اطلاعاتی مفید ارائه نماید. گزارشگری سود می‌تواند به عنوان ابزاری باشد تا مدیریت بر اساس آن ‌در مورد آینده برنامه‌ریزی نماید. در پی رسوایی­های مالی اخیر، اطمینان و اعتماد سرمایه ­گذاران به سیستم گزارشگری مالی کم شده و کیفیت سود به‌عنوآن‌یک عامل مهم در تعیین اعتبار و قابلیت اعتماد ارقام گزارش‌شده پدیدار شده است.

۲-۲-۲- کیفیت سود

کیفیت سود یکی از جنبه‌های مهم سلامت مالی واحدهای تجاری است که موردتوجه سرمایه ­گذاران، اعتباردهندگان و سایر استفاده­کنندگان صورت­های مالی قرار ‌می‌گیرد. کیفیت سود مفهومی است که به توانایی سود گزارش‌شده در انعکاس عایدات واقعی، مفید بودن در پیش ­بینی سودهای آتی و همچنین به ثبات، پایداری و عدم نوسان پذیری سود گزارش‌شده اشاره دارد (محمد زاده سالطه و همکاران، ۱۳۹۱). نظریه کیفیت سود برای اولین بار توسط تحلیل­گران مالی و کارگزاران بورس مطرح شد؛ زیرا آن‌ ها احساس می­کردند سود گزارش‌شده قدرت سود شرکت را آن‌چنان نشان نمی­دهد که در ذهن مجسم می­ کند (بولو و طالبی، ۱۳۸۹). ‌در مورد کیفیت سود اجماعی بر روی تعریف آن وجود ندارد. بلکه یک مفهوم نسبی است که به ارتباط آن با دیدگاه‌ها و نگرش­ها بستگی دارد و اگرچه معیار قاطعی برای ارزیابی آن وجود ندارد اما عوامل متعددی وجود دارد که باید در ارزیابی آن موردتوجه قرار گیرد (اسماعیلی، ۱۳۸۶). برخی از تعاریف موجود به شرح زیر است:

الف) کیفیت سود یعنی توانایی سود در نشان دادن عایدات آینده­(پِنمَن و ژانگ، ۲۰۰۲).^[۴]

ب) کیفیت سود عبارت است از درجه ارتباط عایدات گذشته یک شرکت با جریان‌های نقدی آتی آن (میخائیل و همکاران^[۵]، ۲۰۰۳).

ج) کیفیت سود یعنی درجه انطباق آن با سود هیکس^[۶] (اسکیپر و وینسنت، ۲۰۰۳)^[۷] سود ازنظر هیکس بیانگر تغییر در خالص دارایی‌های اقتصادى است (بولو و طالبی، ۱۳۸۹).

هرچند تاکنون برای کیفیت سود تعریف واحدی ارائه نشده، اما در مقالات مختلف در تعیین مفهوم کیفیت سود به دو ویژگی برای تعیین آن اشاره‌شده است: یکی سودمندی تصمیم و دیگری ارتباط بین این مفهوم و بیان صادقانه سود گزارش‌شده. منظور از بیان صادقانه یعنی تطابق بین سود گزارش‌شده و آن چیزی که ادعای آن را دارد (اسماعیلی، ۱۳۸۶).

۲-۲-۲-۱- عناصر کیفیت سود

کیفیت سود داراى مفهومی چندبعدی است که عناصر آن را مى­توان به دو گروه کیفى و کمى تفکیک کرد. گروه کیفى مربوط به آن عناصرى است که در سیستم حسابدارىِ موجود، قابلیت اندازه­گیرى و کمى شدن را ندارد؛ ولى عناصر کمى توان و قابلیت کمى شدن را دارد و مى­توان آن‌ ها را در سیستم حسابدارى ثبت کرد (بولو و طالبی، ۱۳۸۹). برخی از عناصر کیفیت سود را مى­توان به صورت زیر تشریح کرد: