برادبری و گریوز، چهار مهارت برای هوش هیجانی قائل شده‌اند: خودآگاهی، خودمدیریتی، آگاهی اجتماعی و مدیریت رابطه.

دو مهارت خودآگاهی و خودمدیریتی، به خود فرد برمی‌گردند، و مهارت آگاهی اجتماعی و مدیریت رابطه، به چگونگی رابطه فرد با مردم مربوط می‌شوند. افزون بر این، خودآگاهی و آگاهی اجتماعی به شناخت و بینش فرد مربوط هستند، اما خود مدیریتی و مدیریت رابطه، به رفتار و عمل فرد ارتباط دارند(برادبری و گریوز ۱۳۸۴).

جدول ۲-۱: مهارت‌های چهارگانه هوش هیجانی برادبری و گریوز

خودآگاهی

خود مدیریتی

آگاهی اجتماعی

مدیریت رابطه

دانیل گلمن در جای دیگر، هوش هیجانی را در قالب چهار عنصر تعریف می‌کند:

1. خودآگاهی، ۲٫ خود‌مدیریتی، ۳٫ آگاهی اجتماعی، ۴٫ مدیریت روابط(گلمن ۱۹۹۹).

جدول ۲-۲: ابعاد و عناصر هوش هیجانی از نظر دانیل گلمن

فرد چه عاملی را می‌بیند

فرد چه کاری را انجام می‌دهد

‌در مورد خود (قابلیت فردی)

خودآگاهی

خودمدیریتی

‌در مورد دیگران (قابلیت اجتماعی)

آگاهی اجتماعی

مدیریت روابط

سید محسن فاطمی برای هوش هیجانی چهار جزء مرتبط با هم در نظر گرفته و می‌گوید: «اگر هوش هیجانی را مجموعه‌ای از اجزای مرتبط با هم تصور کنیم، اجزای این مجموعه عبارت‌اند از: ۱٫ آگاهی از هیجان‌های خود، ۲٫ بیان هیجان‌ها، ۳٫ آگاهی از هیجان‌های دیگران، ۴٫ مدیریت هیجان‌ها(فاطمی ۱۳۸۵).

جدول ۲-۳ اجزاء مرتبط هوش هیجانی فاطمی:

آگاهی از هیجان های خود

بیان هیجان ها

مدیریت هیجان ها

آگاهی از هیجان های دیگران

مدل بار آن :این مدل هوش هیجانی را حد وسطی از عواطف مرتبط بهم ،صلاحیت های اجتماعی ،مهارت ها و تسهیل کننده هایی مؤثر بر رفتار هوشمند می بیند ،که توسط خود گزارشی (بار آن ۱۹۹۷ a، b 1997) ،در قالب یک رویکرد پتانسیل دار چند مدلی متشکل از مصاحبه و ارزیابی چند گانه ،اندازه گیری می شود (بار – آن و هندلی۲۰۰۳^[۴۶]) .

روون بار آن در مدل خود، به پنج مهارت اشاره می‌کند:

۱٫ مهارت درون‌فردی: شامل خودشکوفایی، استقلال و خودآگاهی عاطفی،

۲٫ مهارت بین‌فردی (برون‌فردی): شامل همدلی و مسئولیت اجتماعی،

۳٫ مهارت سازگاری: شامل توان حل مسائل و آگاهی به واقعیت،

۴٫ مهارت مدیریت استرس: شامل کنترل تکانه‌ها و تحمل فشارها،

۵٫ مهارت خلق و خوی یا حال عمومی: شامل شادکامی و خوش‌بینی(فاطمی ۱۳۸۵).

از نظر مایر و سالوی مهم‌ترین مؤلفه‌های هوش هیجانی عبارت‌اند از:

۱٫ آگاهی انسان از عواطف و احساسات خود،

۲٫ توانایی برانگیختگی و مدیریت هیجان‌ها،

۳٫ توانایی تشخیص و شناسایی عواطف و احساسات دیگران،

۴٫ توانایی کنترل و هدایت روابط با سایرین(مایر و سالوی۱۹۹۵).

۲-۱-۶ مبانی تئوری مدل هوش هیجانی بار آن:

نخستین کار داروین (۱۹۶۵/۱۸۷۲) در رابطه با اهمیت ابراز عواطف در جهت بقا و سازگاری بر مدل در حال تکامل ‌بار آن ،تاثیر بسیاری گذاشته است، طوری که در این مدل نیز، به اهمیت ابراز عواطف و خروجی رفتارهای هوش اجتماعی اشاره شده است وهمچنین هیجانی که در اصطلاحات داروین در بررسی سازگاری وجود داشته، مورد نظر بار آن قرار گرفته شده است.

علاوه بر این ،توضیحات ثراندایک(۱۹۲۰) از هوش اجتماعی و اهمیت آن در عملکرد بشر بر تفکرات ‌بار آن تاثیر گذار بوده است ، مشاهدات وکسلر(۱۹۴۳) نیز در رابطه با تاثیر فاکتورهای غیر شناختی و سببی علل رفتار، که او از آن ها به عنوان رفتار هوشمند یاد می‌کند، در مدل بار آن دیده می­ شود.

علاوه بر این توصیف سیف نئوس^[۴۷] (۱۹۶۷) از بیماری آلکسیتیمیا^[۴۸] در رابطه با آسیب شناسی زنجیره ی هوش هیجانی –اجتماعی ومفهوم سازی آپلبام ^[۴۹]( ۱۹۷۳) از روانشناسی ذهن با هدف آموزش روانی از این زنجیره بر پیشرفت مداوم مدل بار آن تاثیر گذار بوده است. از زمان داروین تاکنون اکثر توصیفات ،تعاریف، و برداشت ها از هوش هیجانی –عاطفی شامل یک یا چند از مفاهیم کلیدی زیر بوده اند:

الف: توانایی تشخیص، درک و ابراز عواطف و احساسات ب: توانایی درک اینکه دیگران چگونه احساس می‌کنند و ارتباط برقرار کردن با آن ها پ :توانایی مدیریت و کنترل عواطف ت:توانایی مدیریت تغییر ،سازگاری و حل مسائل طبیعی فردی و میان فردی ث:توانایی افزودن و گسترش دادن تاثیرات مثبت و خود انگیزمند شدن .

مدل بار آن بنیان تئوری برای هوش هیجانی –عاطفی فراهم می‌کند که به طور بدیع جنبه‌های مختلف این ساختار ومفاهیمش را ارزیابی و امتحان می‌کند. طبق این مدل، هوش هیجانی _عاطفی، حد وسطی از صلاحیت­های اجتماعی و عواطفی مرتبط بهم، مهارت ها، و تسهیل گرهایی است که تعیین می­ کند تا چه اندازه به طور مؤثر ما درک می‌کنیم ،ابراز می‌کنیم ،دیگران را درک می‌کنیم ،با آن ها ارتباط برقرار می‌کنیم و با مسئولیت های روزانه خود کنار می آییم(دیتر – دیکارد ۲۰۰۸).

در این دیدگاه ، صلاحیت های اجتماعی و عاطفی، مهارت ها و تسهیل گرها شامل پنج مفهوم کلیدی ذکر شده بالا هستند و هر کدام از این مفاهیم کلیدی خود متشکل از چندین مؤلفه‌ ها، مهارت ها و تسهیل کننده های مرتبط بهم هستند که در جدول زیر نشان داده شده است(دیتر – دیکارد ۲۰۰۸).

جدول ۲-۴مقیاس های هوش هیجانی –عاطفی مدل بار آن

مقیاس های هوش هیجانی –عاطفی و موارد مورد ارزیابی آن ها

مقیاس هوش هیجانی –عاطفی

مؤلفه‌ های هوش هیجانی و مهارت های مورد ارزیابی توسط هر مقیاس

درون فردی:

توجه به خود

خود آگاهی عاطفی

خود ابرازگری

استقلال

خود شکوفایی

میان فردی :

همدلی

مسئولیت اجتماعی

روابط میان فردی

مدیریت استرس:

تحمل استرس

کنترل تکانه

سازگاری:

واقعیت آزمایی

انعطاف پذیری

حل مسئله

حالت عمومی:

خوش بینی

شادی

خود آگاهی و خود ابرازگری:

به طور دقیق خود را دریافت کردن ،درک کردن و پذیرفتن

آگاهی داشتن و درک کردن عواطف خود

ابراز کردن سازنده و مؤثر عواطف خود و فرد

متکی بر خود بودن و آزاد از وابستگی عاطفی بر دیگران

تلاش برای رسیدن به اهداف شخصی و عملی کردن پتانسیل های فردی.

آگاهی اجتماعی و روابط میان فردی:

آگاهی و درک احساسات دیگران

هویت یابی از طریق عضو یت ‌گروه‌های اجتماعی و همکاری با دیگران

ایجا روابط رضایتمندانه دو طرفه و ارتباط خوب با دیگران

مدیریت عواطف و تنظیم آن:

مدیریت عواطف به طور مؤثر و سازنده

کنترل عواطف به طور مؤثر و سازنده

مدیریت تغییر:

اعتبار بخشیدن به احساسات و تفکرات شخصی به طور هدفمند با واقعیت های خارجی.

سازگاری و تنظیم عواطف و تفکرات فرد با موقعیت های جدید.

حل مؤثر مسائل فردی و میان فردی

خود انگیزه مندی:

مثبت بودن و دیدن طرف روشن و امید بخش زندگی

احساس رضایتمندی از خود ،دیگران و زندگی به طور کلی.

درون فردی:

توجه به خود