گرایش به نظام بودجه‌ریزی بر مبنای عملکرد در سراسر جهان روزبه‌روز در حال افزایش است. ایران نیز مانند سایر کشورها، نظام بودجه‌ریزی بر مبنای عملکرد را جهت بهبود برنامه‌ریزی و اصلاح فرایند مدیریت مالی خود پذیرفته است. هدف اصلی نظام‌های بودجه‌ریزی، پاسخ‌گویی و ارزیابی عملکرد دولت می‌باشد که این هدف در نظام بودجه‌ریزی بر مبنای عملکرد در قالب سه معیار کارایی، اثربخشی و صرفه اقتصادی نمایان می‌شود. بودجه بر مبنای عملکرد یک برنامه سالانه به همراه بودجه سالانه است که رابطه میان میزان وجوه تخصیص‌یافته به هر برنامه و نتایج به دست‌آمده از اجرایان برنامه را نشان می‌دهد. روش تحقیق نیز به صورت توصیفی-تجویزی می‌باشد در این پژوهش برای استقرار نظام بودجه ریزی بر مبنای عملکرد ابتدا باید عوامل مؤثر بر استقرار موفقیت آمیز بودجه ریزی بر مبنای عملکرد که همان متغیر های مستقل ما در این تحقیق می‌باشند و بر متغیر وابسته ما یعنی بودجه ریزی بر مبنای عملکرد تاثیر گذار هستند، شناسایی و استخراج شود و مدلی کار آمد جهت استقرار موفقیت آمیز بودجه ریزی بر مبنای عملکرد در بخش دولتی ارائه گردد. از این رو، مسئله اصلی این تحقیق شناسایی عوامل اصلی مؤثر بر استقرار موفقیت آمیز بودجه ریزی بر مبنای عملکرد از نظرکاشناسان بودجه ریزی در سازمان های دولتی شهر تهران است و در این راستا، مهم ترین عوامل تاثیر گذار در پژوهش های پیشین خارجی و داخل کشور بررسی گردیده است. این تحقیق در سال ۹۴-۱۳۹۳ با مراجعه و نظرخواهی از ۲۱۵ نفر از مدیران و کارشناسان بودجه ریزی سازمان های مذکور با ابزار پرسشنامه و نیز نظر خواهی از خبرگان و محققان دانشگاهی صورت گرفته است. در این تحقیق از پرسشنامه استفاده گردیده است که روایی و پایایی این پرسشنامه عوامل مؤثر بر استقرار موفقیت آمیز بودجه ریزی بر مبنای عملکرد ۰٫۸۴۰ بوده است. برای تعیین سطح استقرار از آزمون t تک نمونه ای، برای شناسایی عوامل زیربنایی از تحلیل عاملی اکتشافی و برای رتبه بندی عوامل، از تحلیل فریدمن استفاده شده است. یافته های حاصل از تحلیل‌های مربوطه، نشان می‌دهد که میزان استقرار بودجه ریزی در سازمان های دولتی مذکور برابر با ۱٫۸۸۸ است که کمتر از حد متوسط می‌باشد. همچنین یافته های حاصل از تحلیل های مربوطه بیانگر کشف ۹عامل (الگوی برنامه ریزی شفاف، الگوی قانونی و سازمانی، ویژگی های محیطی مناسب ، مدیریت مالی و اقتصادی ، سیستم حسابداری و مالی، شاخص های تخصیص منابع، عوامل فرایندی و فردی، عوامل مدیریتی، ساختار نیروی انسانی) در استقرار موفقیت آمیز بودجه ریزی بر مبنای عملکرد در سازمان های دولتی مذکور است. لذا پیشنهاد می‌گردد مدیران ارشد و بدنه اجرایی سازمان های دولتی با تمرکز بر عوامل مذکور استقرار بودجه ریزی بر مبنای عملکرد را در سازمان هایشان، تضمین نمایند.
واژگان کلیدی: بودجه ریزی، بودجه بر مبنای عملکرد، استقرار موفقیت آمیز، سازمان های دولتی
فصل اول
کلیات پژوهش
فصل اول
۱-۱ مقدمه:
با استناد به مواد ۱۳۸ و ۱۴۴ قانون برنامه چهارم توسعه کشور، دولت جمهوری اسلامی ایران موظف شده است تا پایان سال دوم این برنامه ضمن بازنگری در فرایند نظام بودجه‌ریزی کلیه الزامات و راهکارهای قانونی و ساختاری موردنیاز را به گونه‌ای فراهم نمایند که نظام بودجه‌ریزی مبتنی بر مبنای عملکرد، استقراریافته و توسعه یابد. در این راستا لازم است با شناسایی کامل فرصت‌ها و تهدیدهای موجود، مناسب‌ترین روش برای ورود به این حوزه اتخاذ شود (فرهمند و اعتماد زاده،۱۳۸۸). یکی از اشکالات اساسی نظام بودجه‌ریزی کشور غیرعملیاتی و شفاف نبودن می‌باشد که هزینه های زیادی را به کشور تحمیل کرده‌است که از آن جمله می‌توان به کسری بودجه سالیانه چند هزار میلیارد تومانی دولت اشاره کرد. در حال حاضر بیش از ۶۰ درصد حجم بودجه سالیانه کشور به شرکت‌ها و مؤسسات دولتی اختصاص دارد که موجب ریخت‌وپاش‌های فراوان سالانه آن ها شده که با تنظیم بودجه بر مبنای عملکرد و شفاف، انتظار می‌رود این هزینه ها به حداقل ممکن کاهش یابد کمبود منابع مالی یک محدودیت عمده در بخش دولتی می‌باشد. بدون توجه به‌جایگاه مالی، هیچ دولتی نمی‌تواند از ایجاد نوعی مصاحبه بین اهدافش دوری کند. اگر گزینه‌های منطقی با آگاهی کامل شکل بگیرند سیاست‌های دولتی به اثربخش‌ترین شکل، تعیین خواهند شد. برای نیل به چنین آگاهی و دانش، باید اطلاعات کمی و کیفی به طور منظم گردآوری، سازمان‌دهی و تحلیل گردد تا پیامد هزینه ها از منابع مالی محدود دولت مشخص گردد توسعه حیطه و افزایش پیچیدگی خدمات دولتی، مشکلاتی را در ارشاد و هماهنگی وظایف دولت ایجاد کرده‌است. در شرایط کمبود منابع دولت برای تأمین اهداف و پوشش کلیه نیازها و تقاضاها، تصمیم‌گیرندگان دولتی مجبورند بین برنامه های گوناگون دست به انتخاب بزنند. یک فرایند منطقی تصمیم‌گیری برای تأمین مناسب علایق و منافع عمومی تنها از طریق استفاده از ابزار مناسب تصمیم‌گیری دولتی امکان‌پذیر است (مهدوی،۱۳۸۸). شناسایی عوامل مؤثر در استقرار نظام بودجه‌ریزی بر مبنای عملکرد و ارائه راهکارهای بهتر برای دستگاه‌ها و سازمان‌های اجرایی کشور جهت کاهش هزینه های عمومی و شفافیت مالی از اهداف نگارنده برای تنظیم این پژوهش می‌باشد.
