در واقع ارتباط بین رایانه ها و سامانه های ارتباطی در سراسر جهان بوسیلۀ کاربران سبب به وجود آمدن فضای مجازی شده است. سامانه های رایانه ای نیز قابلیت تبادل اطلاعات و ارتباط شبکه های اطلاع رسانی را متناسب با پردازش و مبادله داده، ذخیره و انتشار اطلاعات دارد. برخلاف دنیای واقعی در این دنیای مجازی حد و مرزی برای قلمرو حاکمیتی افراد وجود ندارد، اینترنت بر پایه استانداردهای جهانی باز و بدون اینکه تحت حاکمیت فرد یا نهاد خاصی باشد بنا شده است. هیچ فرد، دولت یا مؤسسه تجاری مالک آن نیست(استیون وهلپین: ۱۳۸۳، ۲۰).
قلمرو حاکمیتی حق مسلم هر دولتی می‌باشد که کشورها باید به قلمرو یکدیگر احترام گذاشته و از ایجاد ناامنی و تعرض به یکدیگر بپرهیزند که فضای مجازی گاهی اوقات این حق مسلم حقوق بین‌المللی کیفری را زیر پا گذاشته و باعث شده است که بعضی افراد از آزادی هایی که در این فضا وجود داشته استفاده سوء کرده و درجهت اختلال و تخریب سیستم ها گام بردارند.
۲-۱-۲- مخفی و پنهان بودن
پنهانی و مخفی بودن فضای مجازی را می توان یکی دیگر از ویژگی های آن دانست. این فضا را همانند ذهن آدمی که بسیاری از قضایا درآن نقش می بندد و به صورت پنهانی است، می توان تشبیه نمود. تا زمانی که افکار خود را در عمل نشان ندهد آن چیز تنها در ذهن خود آن شخص است و به صورت پنهانی است، امّا وقتی آن افکار نمایان شود گاهی سبب نقض قوانین و هنجارهای جامعه خواهد شد. در فضای سایبر نیز اشخاص در محیطی امن از طریق رایانه های خود، هر آنچه را که در ذهن دارند و به صورت پنهانی و پوشیده می‌باشد نمایان می‌سازند. به نقل از اندیشمندانی چون «هابز» که ذات انسان را شرور می دانند در چنین فضایی دوباره قوت می‌گیرد، چرا که حس پوشیده بودن و مخفی ماندن اعمال ارتکابی است که اینترنت را دنیایی آزاد جلوه گر می‌سازد تا در این پهنه، افراد به شکلی افسار گسیخته و فارغ از کنترل های اجتماعی و اخلاقی می‌دانی برای تاخت و تاز و عقده گشایی آنچه بدان دست نیافته اند بیابند؛ نمونه این امر را می توان در مورد انتشار تصاویر مستهجن کودکان در فضای سایبر دید که در عین حالی که وسیله سود آوری برای ارائه کنندگان این تصاویر گشته، برای خواستاران ارضای غرایز جنسی نیز دنیایی آزاد فراهم آورده تا هر لحظه که خواستند بتوانند به راحتی وارد این دنیای خیال گونه شوند و تمایلات غریزی خود را فرو بنشانند(فضلی: پیشین، ۱۲۷).
پس فضای مجازی، محیطی است که بازیگران آن به صورت پنهانی بدون اینکه به راحتی مورد شناسایی قرار گیرند می‌توانند با بهره گرفتن از امکانات دیجیتال و فناوری ارتباطات دست به ارتکاب جرم بزنند. این افراد با توجه به امکاناتی که رایانه در اختیار آن ها قرار می‌دهد به جرایمی مانند تخریب داده ها و اطلاعات، کلاهبرداری، جعل و غیره می پردازند بدون اینکه کوچک‌ترین ترسی از ارتکاب این اعمال درآن ها وجود داشته باشد. همین امر موجب شده فضای سایبر، جهانی وسیع و گسترده اما پوشیده و پنهانی را به وجود آورد با مجرمینی خطرناک که می‌توانند به راحتی به مبادله اطلاعات بپردازند.
۲-۱-۳- فراملی و غیر قابل کنترل بودن
فراملی بودن و غیر قابل کنترل بودن اینترنت و عدم وجود محدودیت مکانی و زمانی برای آن یکی دیگر از ویژگی های فضای مجازی می‌باشد. پیدایش میلیاردها سایت اینترنتی در این فضا سبب شده کاربران بسیاری در سطح جهانی و بین‌المللی به وسیله رایانه با یکدیگر مرتبط شده و همین امر گاهی مشکلات فراوانی را موجب می‌گردد، از جمله می توان به خدشه وارد کردن به حاکمیت سرزمینی دولت ها اشاره داشت و همین امر کنترل این دنیای بزرگ را با مشکل رو به روساخته است. در این فضا به وسیلۀ شبکه جهانی اینترنت می توان با صرف کمترین هزینه ممکن، به آسان ترین شیوه به گنجینه کامل از اطلاعات در هر نقطه از جهان دست یافت. به طور مثال در فضای مجازی یک کاربر در دورترین نقطه اهواز با فشردن یک دکمه با یک سرویس دهنده در خراسان می‌تواند تماس و ارتباط برقرار کند یا شخصی در دورترین نقطه قاره اروپا با یک کاربر در قاره آسیا بدون اینکه هیچگونه محدودیتی وجود داشته باشد با یکدیگر در ارتباط باشند. اینترنت ابزارهای جدید ارتباطی مانند وبلاگ ها را ایجاد نموده است، که جهت انتقال اطلاعات و افکار کاربران براحتی می‌توانند خواسته ها و اندیشه‌های خود را وارد شبکه های مورد نظر خود نمایند تا دیگران از آن استفاده نمایند. همین امر اینترنت را از ارتباطات یک‌طرفه خارج ساخته و از آن رسانه ای مبتنی بر تعامل می‌سازد که آزادانه افراد، گروه ها، سازمان هارا به یکدیگر متصل می‌سازد. تصور اشخاص از این محیط این است که در این فضا به دور از چشم قانون و به دور از نظارت سازمان یا افراد مختلف، هر کس هر آنچه می‌خواهد انجام می‌دهد چرا که او را در حین ارتکاب جرم نمی بینند. بنابرین ویژگی دیگر این محیط عدم امکان یک کنترل مؤثر تکنیکی و حقوقی در شرایط حاضر است( بیگی: ۱۳۸۴، ۳۶).
به عبارت دیگر فضای مجازی دارای یک نظام عرضی است و نه یک نظام طولی و برخلاف جوامع انسانی، ساختار آن مبتنی بر سیستم سلسله مراتبی بالا به پایین نیست که نهادهای بالا دست بر نهادهای پایین دست حاکم و ناظر باشند، بلکه در آن از نظام قدرت و کنترل تمرکز زدایی شده و هر شخص در کنار دیگری قرار می‌گیرد و هیچ نهاد بالا دستی برآن حاکمیت ندارد که امر کنترل و ایجاد نظم را در آنجا عهده دار باشند( پیشین: ۵۵).
خصوصیت فراملی و سرزمینی بودن فضای مجازی سبب شده است که جرایمی که در این فضا رخ می‌دهد بر خلاف جرایم چند رسانه ای دیگر مستقل از محل ارتکاب باشد. اینترنت با ایجاد شبکه های متنوع و گسترده خود توانسته است فضایی را جهت ارتکاب جرایم مختلف توسط مجرمین به وجود آورد. مرتکبین می‌توانند براحتی با قرار گرفتن در این فضا با اقصی نقاط جهان ارتباط برقرار کنند. در این محیط مجرم می‌تواند با مشخص ساختن محل مورد نظر خود حتی در دورترین نقطه از کشور دیگر نیز براحتی جرایمی را مرتکب شود و همین امر سبب گردیده است که اینگونه جرایم جامعه بین‌المللی را تهدید کند( انصاری: ۱۳۸۹، ۲۱).
۲-۲-پیکره فضای مجازی
منظور از پیکره فضای مجازی اصول و زیر ساخت های اطلاعاتی تشکیل دهنده فضای مجازی می‌باشد که وسیله ارتباط بین ارکان تشکیل دهنده را فراهم می نمایند. اجزای تشکیل دهنده فضای مجازی را مخازن اطلاعات، که بر مبنای ذخیره داده ها می‌باشد، سیستم های ارتباطی، ارائه دهندگان خدمات شبکه ای، تشکیل می‌دهند( پیشین، ۲۲).
در این قسمت ساختار فضای مجازی را به سه قسمت تقسیم نموده ایم که به بررسی آن ها می پردازیم.
